ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Η λεηλασία του Ελληνικού χώρου και η αποψίλωσή του από τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο σημερινών ασυνείδητων αρχαιοκαπήλων ή κακή συνήθεια κάποιων άγγλων λόρδων του πρόσφατου παρελθόντος.
Προδιδάξαντες υπήρξαν οι Φράγκοι που κυριολεκτικά κατέκλεψαν την Βασιλεύουσα στα 1204 (αποσπώντας θησαυρούς ανυπολόγιστης αξίας) και πρίν από αυτούς οι πνευματικοί τους πατέρες οι Ρωμαίοι που με την ιδιότητα του κατακτητή, κατάφεραν εύκολα ν' αποσπάσουν έναν τεράστιο αριθμό αριστουργημάτων τέχνης, επίπλωσης, γενικά ό,τι μπορούσε να μεταφερθεί, για να στολίσουν τις πόλεις, πλατείες, ανάκτορα, επαύλεις και ό,τι άλλο τους ενδιέφερε. Γενικά αυτό το «πάθος», η «αγάπη» για την κλασική Ελλάδα χαρακτήριζε σχεδόν όλους τους «φιλέλληνες» που γνώρισε αυτός ο τόπος.
Αυτές οι «ιδιόρρυθμες πολιτισμικές ανταλαγές» (που στην σημερινή εποχή ονομάζονται αρχαιοκαπηλείες) είχαν, ανέκαθεν, μία και μόνο κατεύθυνση : από την Ελλάδα πρός τις άλλες χώρες!
Πολλές τέτοιες «μονόδρομες πολιτισμικές ανταλαγές» έγιναν με το πρόσχημα ότι εμείς δεν είμαστε άξιοι να διαφυλάξουμε τους θησαυρούς μας, ξεχνώντας πως η Ακρόπολη -και πλείστοι άλλοι χώροι- βρίσκεται στην κατάσταση που είναι σήμερα εξ' αιτίας του Μοροζίνι, του Έλγιν και όλων των υπολοίπων «φιλελλήνων».....

Από τον τεράστιο κατάλογο καταστροφής και κλοπής των Ελληνικών αρχαιοτήτων θα σας παρουσιάσουμε ενδεικτικά μερικές περιπτώσεις :

 

Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΟΥ ΕΛΓΙΝ - ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ

 

Η επιτυχής έκβαση της ναυμαχίας στο Αμπουκίρ (Αύγουστος 1798) και η ήττα του Ναπολέοντα ώθησε την Οθωμανική αυτοκρατορία να υποστηρίξει θερμά μια συμμαχία με την Μ. Βρετανία, αποσκοπώντας στην προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων και εδαφών της από τον κίνδυνο του γαλλικού επεκτατισμού. Η στήριξη αυτής της πολιτικής ιδεολογίας εδραιώθηκε με την εγκατάσταση Βρετανών πρεσβευτών σε καίρια αστικά κέντρα των εδαφών της. Έτσι το 1799, ο Thomas Bruce (κόμης του Έλγιν) τοποθετήθηκε πρεσβευτής της Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη (Κωνσταντινούπολη). Ο Έλγιν, με τη στήριξη της βρετανικής κυβέρνησης, επεδίωξε να περατώσει ένα μεγαλόπνοο έργο αποτύπωσης και κατασκευής εκμαγείων των αρχαίων ιστορικών καταλοίπων της πόλης των Αθηνών. Για το σκοπό αυτό προσέλαβε, μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια να προσεγγίσει τον διάσημο βρετανό ζωγράφο J. M. Turner, τους ζωγράφους William Richard Hamilton και Giovanni Batista Lusieri.

Κεφαλή Αλόγου από το άρμα της Σελήνης - Ανατολ. αέτωμα (Βρετανικό μουσείο)

Από τις πρώτες κιόλας ημέρες της άφιξης των Hamilton και Lusieri στην Αθήνα έγινε αντιληπτό το δυσεπίτευκτο έργο της αποστολής. Ανυπαρξία εργατικού εξοπλισμού και ανυψωτικών μηχανισμών, ελλιπές εργατικό δυναμικό και κυρίως δυσπιστία ήταν τα πιο σημαντικά προβλήματα. Ωστόσο καμία δυσκολία δεν ήταν ανυπέρβλητη για τον Βρετανό πρεσβευτή, ο οποίος, στην αρχή τουλάχιστον, διέθετε μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Οι οθωμανικές συνειδήσεις σε τέτοιους καιρούς δύσκολα μπορούσαν να αντισταθούν στα ωραία “δώρα” που τους πρόσφερε ένας λόρδος. Βέβαια αυτό δεν ήταν αρκετό. Η επιχείρηση του Έλγιν στηρίχθηκε σε ένα ανύπαρκτο έγγραφο άδειας εργασιών και στις ευνοϊκές πολιτικές συγκυρίες που απέρρεαν από την νίκη του Βρετανού λόρδου Νέλσον ατό Αμπουκίρ. Η έκδοση του οθωμανικού φιρμανιού ακόμα και σήμερα, μετά τη δημοσίευση του από το αρχείο του St. Clair, είναι επίδικη για τους λόγους που θα αναφερθούν ακολούθως. Το επίμαχο έγγραφο μετάφερε από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα ο αιδεσιμότατος Phillip Hunt, προσωπικός φίλος και πράκτορας του Έλγιν. Ποια ήταν όμως η ανομολόγητη πρόθεση του Έλγιν με τη μεταφορά επιφανών μνημείων από την Ελλάδα στο Λονδίνο; Ο Έλγιν υπήρξε ένας ανελέητα φιλοχρήματος και υπερβολικά πλεονέκτης άνθρωπος. Σκοπός της συγκρότησης της συλλογής του ήταν να τη χρησιμοποίηση για την αισθητική αναβάθμιση του πύργου Broohall της Σκωτίας. “Θέλω να έχω”, γράφει στον Lusieri, “πραγματικά δείγματα από κάθε αντικείμενο ή αρχιτεκτονικό κόσμημα, από κάθε γείσο, από κάθε ζωφόρο, από κάθε κιονόκρανο, από τις διακοσμήσεις των οροφών, τους ραβδωτούς κίονες και όσο γίνεται περισσότερα”. Και αλλού: “Πρέπει να δείτε τα σχέδια του σπιτιού μου στη Σκωτία. Με απασχολεί η διαρρύθμιση της οικοδομής. Σκέφτομαι να τοποθετήσω με εντυπωσιακό και όμορφο τρόπο τα αντικείμενα που θα συγκεντρώσετε για μένα. Τα σχέδια προβλέπουν τη διακόσμηση της μεγάλης αίθουσας με κίονες (…). Πρέπει να συγκεντρωθούν όσο το δυνατό περισσότερα μάρμαρα. Έχω και άλλους χώρους που τα χρειάζονται. Δεν είναι ανάγκη, νομίζω, να σας υπενθυμίσω τη σημασία των μαρμάρων και των ιστορικών αντικείμενων”.

Σε ένα γράμμα του μάλιστα στον λόρδο Keith αρχιναύαρχο της Μεσογείου, ζητά να διατεθεί ένα πλοίο για να μεταφέρει στη Βρετανία την ήδη τεμαχισμένη πρόσταση των Καρυάτιδων του Ερεχθείου. Τα επιχειρήματα ήταν ότι “ο Βοναπάρτης δεν έχει αποκτήσει παρόμοιο αντικείμενο από όλες τις κλοπές του στην Ιταλία” αλλά και “ότι προσφέρεται σημαντική υπηρεσία στις καλές τέχνες της Αγγλίας”. Ευτυχώς ο λόρδος Keith δεν μπόρεσε να στείλει άλλο ένα πλοίο της ντροπής. Έτσι το καλοκαίρι του 1801 ο Έλγιν εξασφάλισε το περίφημο φιρμάνι από τις τουρκικές αρχές των Αθηνών.

Αθηναίοι Ιππείς -νότια Ζωφόρος (Βρετ. μουσείο)

Το 1816 στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων ο Έλγιν αρνήθηκε να παραδώσει το έγγραφο – μεταφρασμένο στο μεταξύ μόνο στα ιταλικά, ενώ ο αιδεσιμότατος Hunt κατέθεσε από μνήμης ολόκληρο το φιρμάνι, το οποίο του είχε παραδοθεί πριν από 14 χρόνια. Και η εξεταστική επιτροπή βέβαια το δέχθηκε ως έγκυρο και ειλικρινές! Το φιρμάνι λοιπόν του Hunt διέτασσε : “Είναι επιθυμία μας μόλις λάβετε την επιστολή αυτή, επιμελώς να συμμορφωθείτε προς τις υποδείξεις του προαναφερθέντος πρέσβη, καθ’ όσο χρονικό διάστημα οι προαναφερθέντες πέντε καλλιτέχνες που διαμένουν σ’ αυτό τον τόπο θα εξακολουθούν να εισέρχονται και να εξέρχονται από την Ακρόπολη των Αθηνών, η οποία είναι ο τόπος της παρατηρήσεως ή να κατασκευάζουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο Ναό των ειδώλων ή να κατασκευάζουν εκμαγεία από κιμωλία ή γύψο των προαναφερθέντων διακοσμητικών στοιχείων και αναγλύφων, ή να μετρούν τα θραύσματα και υπολείμματα άλλων ερειπίων, ή να ανασκάπτουν, όταν το θεωρούν απαραίτητο, τα θεμέλια αναζητώντας

Πως το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου έχασε τα χέρια του
Ένα χρόνο πριν από την επανάσταση γαλλικό άγημα φόρτωνε σε πολεμικό, με την απειλή των όπλων, στο λιμάνι της Μήλου το περίλαμπρο άγαλμα της Αφροδίτης. Ο πλοίαρχος Matterer αφηγείται πως ακρωτηριάστηκε στο μουράγιο το γλυπτό στις 23 Μαΐου 1820 : «Τα άγαλμα είχε κιόλας μεταφερθεί στον γιαλό…Αν από θαύμα ζωντάνευε η Θεά θα έκαιγε πικρά καθώς την έσερναν στη βραχουριά, την αναποδογύριζαν και την κατρακυλούσαν άνθρωποι σε έξαλλη κατάσταση. Παραλίγο να γκρεμιστεί στην θάλασσα…. Ακολούθησε πανδαιμόνιο γύρω από το κασόνι με την Αφροδίτη. Οι Έλληνες δεν ήθελαν να παραδώσουν το άγαλμα. Ο κυβερνήτης του πολεμικού “Estafette” κραυγάζει : - Ναύτες πάρτε το κασόνι και ρίχτε το στη λέμβο! Τότε άρχισε η μάχη. Σπαθιά και ρόπαλα ανέμισαν. Ο δύστυχος παπάς δέχτηκε πολλά χτυπήματα στο κεφάλι και στην ράχη. Το ίδιο και οι Έλληνες που έσκουζαν σπαρακτικά ζητώντας βοήθεια από τον Θεό… Ο πρόξενος της Γαλλίας στην Μήλο, αρματωμένος με σπαθί κι’ ένα χοντρορόπαλο, πολεμούσε καλά. Κόπηκε ένα αυτί, το αίμα κυλούσε. Και μέσα σ’ αυτή τη μάχη οι ναύτες τραβολογούσαν το κασόνι που τραμπαλιζόταν και έπεφτε δεξιά και αριστερά και το μετέφεραν στο “Estafette”. Εκεί έχασε τα χέρια της η Αφροδίτη ».

Ο βομβαρδισμός της Ακροπόλεως
ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

Η καταστροφή της Σπάρτης
Το 1729 ο απεσταλμένος του Λουδοβίκου ΙΕ’ αββάς Fourmont, βασιλικός βιβλιοθηκάριος και μέλος της ακαδημίας Επιγραφών και Καλών τεχνών, κατέστρεψε ενεπίγραφα μάρμαρα στην Πελοπόννησο επειδή κατά το ίδιο χρονικό διάστημα αρχαιολογούσε εκεί κάποιος ’γγλος ερευνητής .Είναι εξακριβωμένο ότι στην Σπάρτη, αφού αποτύπωνε τις επιγραφές , εξαφάνιζε με καλέμι τα γράμματα. Αλλά δεν περιοριζόταν στην εξάλειψη των αρχαίων επιγραφών μόνο. Κατέστρεφε ολόκληρα μνημεία για να μην επωφεληθούν άλλοι από τα δικά του ευρήματα. Και διαλαλεί τους βανδαλισμούς του χωρίς δισταγμό και αίσθημα ενοχής . Αντίθετα είναι υπερήφανος.
Ο εν λόγω “κύριος” το 1730 γράφει θριαμβευτικά στον φίλο του Freret για την καταστροφή των αρχαίων μνημείων στην Σπάρτη.
«Τα ισοπέδωσα, τα ξεθεμελίωσα όλα. Από την μεγάλη αυτή πόλη δεν απέμεινε πια λίθος επί λίθου. Εδώ και ένα μήνα συνεργεία από τριάντα και μερικές φορές σαράντα ή εξήντα εργάτες γκρεμίζουν, καταστρέφουν, εξολοθρεύουν την Σπάρτη…. Αυτή την στιγμή είμαι απασχολημένος με την τελευταία καταστροφή της Σπάρτης …. Έψαξα να βρω τις αρχαίες πόλεις αυτής της χώρας και κατέστρεψα μερικές….Γκρεμίζοντας τα τείχη και τους Ναούς της, μη αφήνοντας λίθον επί λίθου θα κάνω αγνώριστο αυτόν τον τόπο…. Τώρα ασχολούμαι με την καταστροφή του Ναού του Απόλλωνα στις Αμύκλες. Βρίσκω κάθε μέρα θαυμαστά πράγματα. Δεν μετανιώνω. Θα καταστρέψω και άλλους Ναούς αν με αφήσουν ….»

Οι ψευδείς ισχυρισμοί των “φιλελλήνων” ότι οι Έλληνες ήταν αδιάφοροι για τις αρχαιότητες τους
Την κατακραυγή για τους βανδαλισμούς του Έλγιν στην Ακρόπολη ( η πιο δυνατή και πιο φαρμακερή ήταν του συμπατριώτη του ποιητή Byron ) αντιμετώπισαν οι άνθρωποι της εξουσίας που εξέφραζαν την πολιτική του αγγλικού ιμπεριαλισμού, με το ψεύδος και την συκοφαντία. Ισχυρίσθηκαν ότι τα μνημεία κινδύνευαν από την απαιδευσιά των Ελλήνων, που όχι μόνο αδιαφορούσαν για τα λείψανα του αρχαίου πολιτισμού, αλλά και τα κατέστρεφαν οι ίδιοι……Και παρ’ όλες τις κλοπές και καταστροφές που έκαναν, αξίωναν την ευγνωμοσύνη της ανθρωπότητας για τις υπηρεσίες τους στον πολιτισμό.
Προφάσεις αμαρτωλές και γελοίες ανακρίβειες. Οι υπόδουλοι Έλληνες ήταν απαίδευτοι αλλά είχαν επίγνωση της ιστορίας τους και του αρχαίου πολιτισμού τους. Έτρεφαν σχεδόν δεισιδαίμονα προσήλωση στα μνημεία και τον γλυπτικό πλούτο που έκρυβε η Ελληνική γη. Πίστευαν πως έχουν προστατευτικές, ιαματικές και άλλες ιδιότητες. Αμέτρητες παραδόσεις γι’ αυτή την λαϊκή ευλάβεια. Για τις τρεις λ.χ. κολώνες του Ολυμπίου που έκλαιγαν κάθε νύχτα την αδερφή τους, όταν γκρεμίστηκε από τουρκικό φουρνέλο. “Και ο κόσμος δεν μπορούσε να ησυχάσει από τα φοβερά κλάματα, ώσπου ο βοεβόδας, που έγινε ύστερα πασάς του Ζητουνιού, εφαρμακώθη και πέθανε”. Για τις Καρυάτιδες επίσης που θρηνούσαν κάθε νύχτα για την αδερφή τους όταν την άρπαξε ο έλγιν και οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να κλείσουν μάτι. ’κουσε την παράδοση ο ’γγλος Frederic Douglas το 1813, δέκα χρόνια μετά την επιδρομή του συμπατριώτη του και συμπεραίνει “Δεν δέχομαι πως οι Αθηναίοι είναι αδιάφοροι για τα θαυμαστά μνημεία της πόλης τους όπως ειπώθηκε κάποτε”.
Ο λαός πίστευε πως τα λείψανα του αρχαίου κόσμου, τα αγάλματα, τα ενεπίγραφα μάρμαρα ήταν ευλογία για τον τόπο. Καντήλι άναβαν οι γεωργοί της Ελευσίνας στο άγαλμα της Δήμητρας. Αν θα φύγει δεν θα καρπίσουν πια τα χωράφια μας έλεγαν στον άγγλο Edward Clarke που οργάνωσε το 1801 την αρπαγή του αγάλματος. Υπήρχε μία λατρευτική σχέση των κατοίκων με το γλυπτό. Ήταν η προστάτιδα της σοδειάς. Οι εργάτες που είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το άγαλμα στέκονταν ακίνητοι και φοβισμένοι. Πίστευαν πως το χέρι που θα επιχειρούσε να το μετακινήσει θα έπεφτε. Έπρεπε να καταβληθούν υπέρογκα ημερομίσθια για να προσελκυστούν εργάτες (από άλλες περιοχές).
Μάτωνε η ψυχή των Ελλήνων μπροστά στην σύληση και την σκύλευση, την λεηλασία και την καταστροφή των μνημείων. Βρισκόμαστε άλλωστε σε περίοδο αναγεννητική, δύο δεκαετίες πριν από την Επανάσταση. Η εθνική συνείδηση έχει αφυπνισθεί, η παιδεία επιχειρεί τους πρώτους βηματισμούς και οι Έλληνες αντιστέκονται με λόγο και έργο στους πολιτιστικούς λαφυραγωγούς. Στην Αθήνα, η κατακραυγή για την αγγλική επιδρομή στην Ακρόπολη ήταν τόσο μεγάλη που τα συνεργεία του έλγιν δεν έβρισκαν εργάτες. Και στις μυστικές ανασκαφές της συμμορίας των ευρωπαίων αρχαιοκαπήλων στον Ναό του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες και την απαγωγή των γλυπτών, αγωγιάτες και χαμάληδες αρνήθηκαν να δουλέψουν για την μεταφορά των προϊόντων της λεηλασίας.

Πηγές - Βιβλιογραφία :

"ΞΕΝΟΚΡΑΤΙΑ ΜΙΣΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΤΕΛΕΙΑ" και "Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ" του ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ εκδόσεις Στάχυ "Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ" του Γ. ΛΑΖΟΥ εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ (από όπου προέρχεται και μέρος του εισαγωγικού κειμένου) Περιοδικό "CORPUS", τεύχος 1 (Ιαν. 1999)